Dorothea Catharina Nilsdotter Rytter f. ca. 1731

[Magnar Husby]

Skrevet: 11 Jun 2009 22:06:43
Dette er namnet Hans Hyldbakk ooppgjev på eit av barna i søskenflokken etter Nils Henrikson Rytter, som var konkurs da han døydde i 1844 i Skrivarstua på Kvanne i dåverande Stangvik kommune. Han har ikkje meir om henne, og ho er heller ikkje nemnt i boka om Rytter-slekta.
Eg meiner at eg veit kvar ho vart av. Ho hamna i Øksendal før 1750 og vart der gift med Jon Jøstenson Engen omlag det året. Dei dreiv garden Bruset på Forset i Øksendal 1753-1780 (Seinare dreiv dei Børset III, som sonen Lars dreiv etter dei før han flytta til Hoset i Kvernes). I Sunndalsboka bind IV side 295 står det: "Hans hustru kjenner vi ikke navnet på." Der er likevel ingen grunn til at Seljedal ikkje skulle gjere det, for ho er nemnt i Ministerialboka for Sunndal frå 1752 både som mor til barn på Bruset (Dei hadde minst 8 barn) og som fadder for andre barn. Og ho er nemnt i folketeljinga i 1801 (Ektemannen Jon døydde i Einskogen på Husby i 1795): Då bur ho hos sonen Nils Jonson og familien hans på husmannsplassen (Hus)bakken under Mjølkill. Her er alderen oppgjeven til 70 år. Ho var altså fødd omlag 1731, og det høver svært godt med ungeflokken i Skrivarstua på Kvanne.
Men grunnen til at eg har begynt å identifisere ho som Dorothea Catharina frå denne ungeflokken, er hopehavet mellom familien til Jon Jøstenson og familien til Nils Nilsson Rytter, broren til Dorthea Cataharina, som overtok gjestgjevariet i Øksendal i 1789. I Øksendal har eg ikkje funne at ho blir omtala som Dorothea Catharina enda; ho blir omtala som Daaret eller Dordi. Men da sonedottera hennar, Dordi Nilsdotter, vart døypt i 1798, var både Nils Nilsen Rytter og Anne Nilsdotter Rytter fadrar, og saman med Knut Sæther har eg funne mange andre fadderhopehav mellom desse familiane. Og dette er ikkje dei einaste indisia. Då sonen til Anne Nilsdotter Rytter, Henrik Olson Grytnes Rytter (bestefaren til forfattaren Henrik Andersson Rytter), vart gamal, var han i legd fleire stader, men da han døydde i 1873, var han hos Ole Olson, f 1816, på Liaplassen i Lia i Jordalsgrenda. Ole Olson var sonen til tremenningen hans, Mildri Nilsdotter f 1794 (søstera til Dordi nemnt ovanfor) og altså oldebarnet til Dorothea Catharina.
Det finst enda fleire indisium, til saman så mange at det nesten er umuleg ikkje å dra den konklusjonen at Daaret Nielsdtr frå folketeljinga 1801 er Dorothea Catharina Nielsdotter Rytter frå Skrivarstua. Eg har ikkje funne noko bevis, men kan tenkje meg at ein eller annan prestefamilie eller offisersfamilie har hatt henne i si teneste når dei kom til Øksendalen, kanskje saman med broren Arnt, eller at dei vart sende hit til folk som tok seg av dei då faren døydde utan midlar i 1744.
Er det nokon som kan verifisere eller avsanne denne framstillinga?
Til slutt: Viss konklusjonen min er rett, var Dorothea Catharina tipptipptipptipp-oldemor mi.

[John Harry Aarønes]

Det står om Nils Nilsen Rytter (1763 - 22/1 1841) i Bygdebok for Fræna bd. II s. 146f. Foreldre, ektefeller og barn er nemnt-

[Magnar Husby]

Men det står ikkje noko om at Nils Nilsson Rytter f i Stangvik i 1768, som var han som kom frå Øksendal til Fræna, hadde ei tante i Øksendal. Eg vonar at nokon kan ha vore borti slikt materiale.

[Magnar Husby]

Eg såg etterpå at Johan Julnes operer med eit anna fødselsår og ein annan fødestad for Nils Nilsson enn Sunndalsboka, og vil sjekke dette med at han skal vere fødd i Kvernes. Men Hans Hyldbakk skriv i Stangvikbøkene at faren Nils Nilsson f 1732 på Skrivargarden, Kvanne: "...bygsla plassen Geilen og busette seg der i 1771. Han kjøpte sia ein part i Gjerstad, men laut gå i frå han att, ...). Eg har oppfatta dette som å vere i Stangvik, men i 1789 flyttar han altså med familien til Øksendalen og tok over gjestgjevariet (Husby bruk 6) der. Sonen Nils Nilsson, fødd 1768 ifølgje Sunndalsboka, 1762 ifølgje Johan Julnes, trudde eg difor var fødd i Stangvik. Johan Julnes ser ut til å knytte mora Kathrine (i Sunndalsboka Katarina) Olsdotter til Øksendalen. Men i Sunndalsboka står det ikkje noko om det, og ein må oppfatte det slik at ho var frå Stangvik og iallfall ikkje frå Øksendal. Johan Julnes skriv og at Nils Nilsson den yngre kom flyttande til Fræna frå Øksendalen. Det er feil. Han kom flyttande frå den seinare såkalla Ryttargarden på Myklebostad i Vistdalen i Nesset, for dit flytta han i 1812 etter å ha selt gjestgjevariet i Øksendalen.

[Magnar Husby]

Eg har sjekka Ministerialboka Aukra/Vågøy 1817-1844, og det står der at Nils Nilson Rytter døydde 22.01.1841 og vart gravsett 30.01.1844, at han var fødd på Kvænna i Tingvoll. (Det finst heller ikkje nokon Nils Nilsson fødd i Kvernes det aktuelle tidsrommet. Johan Julnes har nok lese feil). Det står og at han var 78 år gamal da han døydde. Viss det er rett, var han fødd omlag 1762, som Johan Julnes skriv. Det er uvisst kor Sunndalsboka har fødselsåret sitt frå, så inntil vidare bør ein vel rekne med at 1762 er det rette fødselsåret.

[Magnar Husby]

Eg har funne eit lite indisium til på at Dorothea Catharina og Dåret Nilsdotter i folketeljinga 1801 i Sunndal er same person:

http://www.arkivverket.no/URN:sk_read/24645/18

Dette er ei lenke til skiftet etter Dorothea Catharina (det står rett nok Christiana) Tausan 28. okt, 1754 i Brøske tinglag, Her er avdøde og levande arvingar opprekna. Om sonen Nils står det at han er død, og barna hans er opprekna slik: Henrik Rytter myndig, Arent Rytter 23 år gl, Nils Rytter 20 år gl, Anders Rytter 16 år gl, Dorotea Catarina gift.

Og viss ho er Dåret eller Dordi gift med Jon Jøstenson Engen, så var ho jo det. Dei var gifte like før 1752. Broren Nils veit vi jo ein heil del om. Men kva veit vi om dei andre brørne?

[Erling Myrbostad]

Nokre opplysningar litt på sida av emnet, men likevel kanskje av interesse. Etter ein gjennomgang av militærrullane for Brøsiske Compagnie ser ein kva som hende med nokre av brørne til Dorothea:

3 av dei vart sende til Holsten, det var Henrik, f. ca 1729, Nils, f. ca 1732 og Anders, f. ca 1738. Nils dro først, avmarsj 2.3.1761, dei to andre den 27.3.1762. Nils avanserte til korporal i Holsten, kom heimatt og vart som kjent seinere sersjant. Henrik døydde i tenesta i København i 1763, dato framgår ikkje av rullane. Anders døydde også i teneste i København den 12.11 1762.

mvh Erling

[Magnar Husby]

Takk for informasjonen frå militærrullane!

[Magnar Husby]

Eg hadde ikkje tid til å sjå nærare på dette da militærrullane vart tilgjengeleg, men også Arnt var i Holstein, før dei andre, og kom heim att. Det er truleg funne spor etter han som husmann eller inderst på garden til Teilgård-familien. Han var gift og hadde kanskje to søner? Henrik Arntson og Arnt Arntson. Sjå temaet " Kornelius Olson f 1836 og Helga Henriksdotter f 1846" under Frei!


I opninga av temaet her, skreiv eg: "Eg har ikkje funne noko bevis, men kan tenkje meg at ein eller annan prestefamilie eller offisersfamilie har hatt henne i si teneste når dei kom til Øksendalen, kanskje saman med broren Arnt, eller at dei vart sende hit til folk som tok seg av dei då faren døydde utan midlar i 1744."

Dette trur eg ikkje lenger, for alle søskena synest å ha levd på Kvanne til dei vart vaksne. Dorothea Catahrina har eg ikkje funne nemnt, men Jon Jøstenson var soldat da han vart nemnt som gift i militærrull for året 1756, og finst i mønstringsrull frå 1749 Dei bygsla Bruset i Øksendalen i 1753. Og før dette er det ikkje spor å finne i Sunndal. Så eg trur Dorothea Catharina har vorte gift med Jon Jøstenson i Stangvika, og at dei der og fekk sonen Lars. Om dei også hadde ein son Anders når dei dro til eller kom til Øksendalen er noko uvisst (men Sunndalsboka hevdar at han var fødd i Øksendalen, og da kan det vere samanblanding med ein annan Anders). Men dei hadde ein son Anders både i 1756 og 1773. Det var ingen nær familie til verken Jon eller Dorothea som hadde desse namna, sjå kanskje desse namna har noko med kven som tok seg av dei på Kvanne? Ungeflokken voks truleg opp i Skrivargarden, som Kaasbøll hadde kjøpt, men som han leigde ut/let andre drive.

[Magnar Husby]

https://www.digitalarkivet.no/rk10051111250153
Denne lenkja viser at det budde ei fattigunderstøtta, stervbu-enkje Anne Arntsdotter på Stangvik prestegard da ekstraskatten 1762 m.m. vart arbeidd med (Slik tolkar eg iallfall det som står skrive). Ei Anne Arntsdotter er oppført som tenestejente på Sesbø under skoskatten i 1711
https://www.digitalarkivet.no/rk10101307250227
Hyldbakk nemner og ein Arnt Andersson knytt til Brøske, som han hevdar står i manntalet 1701, men det fann ikkje eg. Men det er Arnt i området.
Da Eli Nilsdotter på Oppistua, Brøske, døyr i 1688 er Ingeborg Arntsdotter Øyen, mor til den avdøde, oppført som verge for borna hennar. Det finst ikkje ei slik Arntsdotter på dei nærliggjande Øyen-gardane så langt eg har sjekka. Derimot finst det ein Arnts-tradisjon på Børset i Øksendalen frå 1600-talet. Sjå nedanfor.
Ektemannen til den avdøde gifta seg igjen med Ola Sjurson Åsprong, . og dei fekk ein son Sjur i 1696. Men så døydde ogå ho, og Ola Sjurson gifta seg så med Mari Olsdotter frå Utigard på Årnes. Så døydde Ola Sjurson utan fleire barn, og Lars Nilsson Øyen frå Øksendalen kom og gifta seg med den nye enkja. Kanskje både Eli Nilsdotter og Ingeborg Arntsdotter var frå Øksendalen? På Øyen i Øksendalen var det turbulent denne tida. Øyen vart teken til kapellangard i 1660, og ein Peder Larsson Forset måtte flytte derifrå. Men den neste soknepresten ville ikkje bu der og tvinga til seg Sandbrekken som kapellangard. Ein Erik Olson Åsprong 1647-1716 sat da med Sandbrekken og måtte flytte til Øyen i 1695. Han var halvbror til Ola Sjurson på Brøske. Da Erik Olsom døydde, gifta Peder Nilsson seg med enkja. Han var bror til Lars Nilsson som gifta seg med enkja på Brøske, og som i 1752 overdro garden til Sjur Olson Brøske fødd i 1696.
På Børset i Øksendalen sat frå 1672 Arnt Evenson Tredal med ein av gardane. Kona hans heitte Ingeborg Olsdotter. Det står ikkje at dei hadde ei dotter Ingeborg (i tillegg til tre søner og ei dotter). Men det må vere svært sannsynleg, og at ho hadde vore gift med ein Nils, og kanskje hadde barna Eli Nilsdotter på Brøske, og Peder og Lars Nilsson kalla Øyen.
Eg mistenkjer ut frå dette at stervbuenkja Anne Arntsdotter på prestegarden i Stangvika i 1760 kanskje var kona til lensmann Nils Henrikson Rytter i Skrivarstua på Kvenna som døydde i 1744. Eg har tidlegare ut frå alderen til Dordi Nilsdotter på Bruset i Øksendalen, gift med Jon Jøstenson Engen, samt stor fadderutveksling med Nils Nilsson Rytter i Øksendalen etter at han vart gjestgjevar der, hevda at ho var søstera Dorothea Catharina Nilsdotter Rytter. Namninga av etterkomarar har og vore inne i blidet som idisium.. Og ut frå namninga har eg og foreslått at mor til Dordi må ha hatt namnet Anne Arntsdotter. Eg meiner at eg no har funne ein god kandidat iallfall.
På ekstraskattens tid var alle brørne til Dordi utkommnderte. Brørne Anders og Henrik døydde i Danmark i desse åra. Broren Nils gjorde militær karriere også etterpå, medan broren Arnt også ser ut til å ha halde til i Stangvika seinare.
Jon Jøstenson og Dordi kom til Bruset i 1753 frå ein annan stad. Jon Jøstenson gjorde og litt militær karriere før han leigde Bruset i Øksendalen. Da dei fekk sonen Anders i 1756 i Øksendalen, var fadrane Kristen Reinset, Tore Opdøl og Engel Børset. Dette var ikkje kven som helst, og dei har alle tilknytning til det som er fortald ovanfor. Var Ane Arntsdotter også frå Øksendalen, med sterk tilknytning til Brøske med sin sterke Anders-tradisjonen, eller var ho sjølv frå Brøske?

[Tore Kristiansen]

https://www.digitalarkivet.no/rk10051111250153
Denne lenkja viser at det budde ei fattigunderstøtta, stervbu-enkje Anne Arntsdotter på Stangvik prestegard da ekstraskatten 1762 m.m. vart arbeidd med (Slik tolkar eg iallfall det som står skrive).

Det står Ind. på henne, og siden hun var fattig står det i kolonna helt til høyre: Inderst Ane Arentsdr. Bætten og Nyder Almisse af de Fatiges Blok.

Det som du sannsynligvis har lest som stervboenkja, er tittelen på neste mann i lista: Skoelemæster Ole Andersen

[Magnar Husby]

Kvar eg fekk det med stervbo-enke frå skjønar eg ikkje. For eg ser det står skolemester. Eg får sjå om eg finn ut noko om Ane Arntsdotter Bætten. Eg oversåg truleg Bætten i tolkninga mi, men resten skjønte eg. Takk for korreksjonen! For det er berre korrekt lesing av dokumenta som kan føre oss vidare mot endelege konklusjonar.

[Else Berit Rustad]

Jeg leser:
Jnderst Ane Arentsdr. bætler og Nyder almisse af de fattiges Blok.

Mvh
Else B.

[Tore Kristiansen]

Sjølsagt. Bætlergir litt mer mening! Bætten (Betten) er en gard i prestegjeldet og jeg leste nok litt raskt der...

[Magnar Husby]

Ja, no hugsar eg at det var bætler eg oppfatta det som og. Da treng eg iallfall ikkje bry meg om Bætten. Takk for enda ein korreksjon. Det er ikkje lett å tolke gamal skrift.

[Tore Kristiansen]

Da Eli Nilsdotter på Oppistua, Brøske, døyr i 1688 er Ingeborg Arntsdotter Øyen, mor til den avdøde, oppført som verge for borna hennar. Det finst ikkje ei slik Arntsdotter på dei nærliggjande Øyen-gardane så langt eg har sjekka.

Det var en Arnt på Øyen i 1692. I skiftet på Sesbø 22. februar 1692 var boet skyldig ham.

I følge skifteprotokollene var det også Arntsdøtre på Hala (Gurå), Hjellnes (Beret), Ansnes (Marit) og på Holten (Eli og Dordi) i Brøske tinglag på 1680- og 1690-tallet. Litt usikker på om jeg har tid til å lenke til dem før jeg drar på ferie.

Broren til Beret Arntsdatter Hjellnes var Peder Arntsen Hala. I skiftet står han som morbror.

[Magnar Husby]

Takk for nytt innspel. Det gjer ikkje noko om du kkje får tid til lenkjer, for eg reiser straks bort sjølv og. Og så kan eg no ha godt av å finne noko av dette sjølv!

[Tore Kristiansen]

Det går vel raskere om jeg slår opp, siden jeg allerede har registrert sidetallet på dem.

Aren Øyen: I Sesbøskiftet 22. februar 1692 som starter på folio 135b Nordmøre skifteprotokoll nr. 4 (1688-1696), folio 135b-136a står Aren Øyen på 136a venstre kolonne og han fordret 2 1/2 riksdaler.

Ansnes, skifte 10. april 1693 Nordmøre skifteprotokoll nr. 4 (1688-1696), folio 197b etter Marit Arensdaatr. Frillesønnen avlet med Nils Sylte, Knut Nilsen Sæterbø, arvet henne og han var myndig.

Skifte 7. juni 1691 på Holten i Brøske tinglag etter Aren Jonsen Nordmøre skifteprotokoll nr. 4 (1688-1696), folio 93a. Han hadde tre sønner og tre døtre i alderen 14-34 år. (Kjekt at alderen på alle sammen står, sjøl om de er myndige eller gift.) (Legg gjerne også merke til at frillesønnen fra Ansnes, Knut Nilsen Sæterbø, var vurderingsmann i dette skiftet.)

8. februar 1686 ble det holdt arveskifte på Hjellnes etter Birette Arentzdaatter, Nordmøre skifteprotokoll nr. 3 (1681-1689), folio 182a. På folio 182b står det at Peder Arenssen Halle som morbror var til stede på den umyndiges vegne.

Det samme står i skiftet på Hjellnes 31. mai 1688, Nordmøre skifteprotokoll nr. 3 (1681-1689), folio 297b.
I dette skiftet står det også i nederste avsnittet i venstre kolonne på folio 298a at Gura Arensdaatter Halle var skyldig...

I det store og flotte (for oss slektsforskere) skiftet på Hala 4. mai 1716 etter Ingebor Torgeirsdatter, Nordmøre skifteprotokoll nr. 5 (1714-1720), folio 89b, står det øverst i venstre kolonne på folio 90b at enkemannen hadde tilforhandlet seg odelsgodet i Hala af hans moder Gurri Arntsdatter...

I skifteprotokollen 1668-1676 har jeg funnet ei Sollau Arntsdatter som var enka på Torvik i Brøske i skiftet 13. april 1671: Nordmøre skifteprotokoll nr. 1 (1668-1676), folio 123b.

Og ei Kirsten Arntsdatter som var enka på Kvanne i skiftet 20. oktober 1672, Nordmøre, Skifteprotokoll nr. 1 (1668-1676), folio 156a.

På Kvennset i skiftet 28. mai 1672, var det skifte etter en Arnt og han etterlot seg 5 barn: Nordmøre, Skifteprotokoll nr. 1 (1668-1676), folio 173a.
Jeg skulle så gjerne hatt en liten korrekturlesing av de navna. Står det Anne, Peder, Tøres, Syver og Lauridz Arentsønner? Eller står det Aren på den første og noe helt annet på det fjerde barnet?

[Else Berit Rustad]

Ja, jeg også leser navnene som Anne, Peder, Thøres, Syver og Laurids Arensønner.

Det burde stått Anne Arensdatter her, men....

Mvh
Else B.

[Magnar Husby]

Takk for fin hjelp! Eg og meiner det står Anne, Peder, Thøres, Syver og Laurids Arensønner. Men eg må nok sjå mykje nærare på det for å bli sikker eller sikrare.

[Tore Kristiansen]

Takk for hjelpa, Else B. og Magnar!
Det var kjekt og få en bekreftelse på disse navnene.

[Magnar Husby]

Hans Hyldbakk har tolka det første namnet som Aren, truleg, for i Heimar i Stangvik 2 side 278 (2. opplag 1999) under Viastua, Kvennset skkriv han Arnt, Peder, Tørris, Sivert, Lars. Og det er vel ikkje så rart når det ikkje står Arntsdotter på Anne men berre Arntssønner heilt til slutt. Men det var Tørris som tok over garden, så det styrkar i allfall vår tolking.